LẮNG NGHE TÂM THỨC - AJAHN SUMEDHO

Trong khi hành thiền, hãy lắng nghe những chuyển biến bên trong tâm thức một cách kỹ càng. Ðể lắng nghe được nội tâm, chúng ta phải xem ngoại giới chỉ là những hiện thể không quan trọng một cách triệt để - hãy vượt thoát khỏi những khái niệm và những ý tưởng; vì những điều đó không phải là bạn. Bên cạnh những ngôn từ quen thuộc, hãy lắng nghe những điều kiện khác, ví dụ như không gian hoặc sự im lặng.

Bây giờ, trong khi lắng nghe, bạn có nghe được cái gì không? Hãy lắng nghe sự vật đang chuyển biến như ai khác đang nói: "Tôi không thích cái này hoặc cái kia. Tôi chán chường, ngán ngẫm; Tôi muốn quay về". Hoặc lắng nghe một "kẻ cuồng tín", một "nhà khuyển nho giễu cợt"; bất cứ hình thức hoặc phẩm tính nào của tiếng nói, chúng ta cũng có thể ý thức được bản tính chuyển biến thay đổi của chúng.

Bạn không còn một dục vọng trường tồn bất biến. Khi nào bạn tập lắng nghe được nội tại một cách liên tục không ngừng, bạn sẽ bắt đầu sở nghiệm được trạng thái không tính. Thông thường, chúng ta không lắng nghe một cách hữu hiệu, và chúng ta cứ tưởng chúng ta là những tiếng nói này, từ đó chúng ta tự tạo ra cho chính mình những vấn đề kinh khiếp bằng sự gắn bó đồng lõa với tiếng nói của dục vọng. Chúng ta tưởng rằng có một nhân cách hoặc chủ thể cố định nào đó, với một lòng tham bất biến; nhưng trong lúc hành thiền, chúng ta có thể thấy rằng những tiếng nói này phát sinh từ cái trống không - chúng phát khởi, hiện ra và rồi biến đi.

Theo lời dạy của Ðức Phật, sự thực hành là để biết những điều quen thuộc. Như vậy là để biết điều gì? Phật Tử phải biết những gì? Và "Người Thiện Tri Thức” thì sao? Người Thiện Tri Thức biết rằng những điều kiện chuyển biến này không có tính tự ngã. Không có bất cứ phẩm tính hằng cửu như linh hồn nào cả, cũng không có thực chất nào trong những điều kiện này mà ta có thể gọi là một sự chiếm hữu vĩnh cửu. Người Thiện Tri Thức biết rằng nếu một sự thể phát sinh, nó sẽ tiêu vong. Bạn không cần phải chứng ngộ nhiều hơn thế để trở thành Phật.

Là Chư Phật có nghĩa là trực chứng được mọi điều qua sự quan sát (như thực tri kiến), không phải qua sự tin vào kinh điển hoặc những người như tôi. Hãy thấy được điều đó cho chính bạn. Hãy thử tìm xem có điều kiện nào nảy sinh mà không tàn lụi. Có thứ gì được sinh ra mà sẽ không chết hoặc tiêu vong? Chỉ cần làm Phật với tinh thần này, nhận biết được điều trên bằng cách dồn hết những tinh lực vào việc sở nghiệm cuộc đời bạn ở đây và ngay giờ phút này, đừng để lầm đường lạc lối trong cái vọng tưởng của ý niệm làm Phật - "Tôi là Phật, tôi biết hết mọi thứ". Ngay cả dục vọng nhiều khi cũng đội lốt Phật. Thật ra, không ai biết và nhận thức về điều Phật không phải chỉ làm Phật mà thôi.

Những tu sĩ theo giáo phái Nguyên Thủy thường nói về vô ngã (anatta), còn những tu sĩ theo giáo phái Ðại Thừa thường nói về tánh Không (shunyata) - những điều này thật ra chỉ là một. Ðể chứng nghiệm được vô ngã, ta phải khảo sát và nhận ra rằng sự bám víu vào cái tôi, cái bệnh thần kinh mà tất cả chúng ta đều có, vào những ý tưởng, lòng tham, mối thù và vọng tưởng, tất cả đều là vô ngã. Không có bản ngã nào để phải gìn giữ cả, chỉ có những điều kiện trống rổng phát sinh từ cái trống không và một lúc nào đó sẽ chui ngược vào cái không này mà không để lại dấu vết nào. Như vậy chúng ta buông mọi thứ ra, cho phép mọi thứ như nó đang là, và mọi thứ sẽ tự nó chuyển hoá một cách tự nhiên. Bạn không cần phải cưỡng bức chúng. Nếu bạn đang kinh nghiệm một điều gì đó không vừa lòng, bạn không cần phải tiêu diệt nó; nó sẽ tự biến đi. Những kẻ tự lừa dối mình thường nói: "Tôi không thích điều kiện này. Tôi phải tiêu diệt nó, tẩy trừ nó". Ðiều này chỉ làm cho hoàn cảnh trở nên phức tạp hơn - bạn đang cố gắng đẩy lùi cái gì đó ra xa, vùi đầu trốn tránh thực tại và nói: "Ô, nó đã trôi qua!” Nhưng cái ước vọng tẩy trừ - gọi là hủy ái - đó chỉ tạo những điều kiện cho nó tái phát mà thôi, bởi vì chúng ta cha thấy nó tiêu vong một cách tự nhiên.

Giờ đây chúng ta ngồi cùng nhau trong một gian phòng đầy những hình thái nghiệp uẩn mà chúng ta cho là những nhân cách cố định. Chúng ta mang cái nghiệp của mình đi khắp nơi như một cái "bọc chứa đầy những quan niệm", bởi vì chúng ta thường nhìn kẻ khác như những nhân cách cố định từ phạm trù tư tưởng có tính cách khái niệm. Bạn đã thường mang bao nhiêu thứ theo bạn đi khắp nơi - mối thù hằn, sự mê đắm, nỗi sợ hãi và những gì thuộc về quá khứ? Chỉ nhớ đến tên những kẻ đã gây cho chúng ta đau khổ, chúng ta cũng đủ cảm thấy khó chịu rồi - "Sao họ lại cả gan làm điều đó, dám đối xử với tôi như thế à!”- mặc dầu điều đó đã xảy ra ngót hai mươi năm rồi! Có những người tốn cả cuộc đời đem những mối thù hằn đó theo họ khắp nơi, để rồi những mối thù đó sẽ tàn phá quãng đời còn lại của họ.

Tuy nhiên là những thiền giả, chúng ta phải phá bỏ được khuôn khổ của ký ức. Thay vì nhớ những kẻ đó và coi họ như thực, chúng ta thấy rằng, trong phút chốc, hoài niệm và nỗi cay đắng đang là những điều kiện đang chuyển biến; chúng ta thấy được chúng là vô thường, khổ, vô ngã  (anicca, dukkha, anatta). Những điều kiện này được hình thành theo thời gian, chỉ như những hạt cát của sông Hằng - dù cho đẹp, xấu, trắng hoặc đen, cát cũng chỉ là cát.

Và như vậy hãy lắng nghe tiếng nói của nội tâm. Hãy lắng nghe tâm thức khi bạn bắt đầu kinh nghiệm nỗi đau của thân xác; nâng đỡ tiếng nói của tâm thức, "Tôi không muốn nỗi đau này, bao giờ tiếng chuông quái ác nguyền rủa sắp sửa reo?". Hãy lắng nghe tiếng than van, rên rỉ không vừa lòng - hoặc lắng nghe khi bạn cảm thấy hoan lạc, "Ôi diễm phúc, tôi cảm thấy thật tuyệt vười". Hãy lắng nghe những chư thiên (devatta) đang đắm mình trong dục lạc và diễm phúc, hãy lấy cương vị của một người chỉ im lặng lắng nghe, không bộc lộ sự thiên vị giữa chư thiên và ma quỷ. Và hãy nhớ rằng nếu đó là một điều kiện, nó sẽ chấm dứt.

Nhận diện được mọi sự việc, cho phép chúng đến và đi - những sự việc này chỉ là những điều kiện nghiệp uẩn đang chuyển biến, vì thế đừng can thiệp vào. Khuynh hướng suy nghĩ trong thời đại ngày nay thường cho rằng có con yêu tinh nào đó ẩn núp sâu kín bên trong, chỉ thừa cơ chờ đợi một giây phút sơ hở để hớp hồn bạn và làm cho bạn trở nên điên loạn vĩnh viễn. Có người thực sự sống cả cuộc đời mình với nỗi sợ hãi đó, và mỗi lần con yêu tinh đó xuất hiện thì: “Ôi… Ôi…!” Nhưng yêu tinh quỷ quái chỉ là những hiện tượng cấu thành một loại hành uẩn (sankhara), chỉ là một hạt cát khác của sông Hằng. Có thể là một hạt cát xấu, thế thôi. Nếu bạn cảm thấy khó chịu mỗi khi bạn nhìn thấy một hạt cát xấu, bạn sẽ thấy đời sống càng ngày càng khó khăn hơn. Ðôi khi bạn phải chấp nhận sự hiện diện của những hạt cát xấu. Hãy để cho nó xấu; đừng cảm thấy khó chịu gì cả. Nếu bạn gặp tôi ngồi cạnh bờ sông Hằng nhìn những hạt cát xấu, và nói: "Có lẽ tôi trở nên điên mất!", chắc bạn sẽ nghĩ "Thầy Sumedho điên!". Ngay cả một hạt cát thật xấu cũng chỉ là một hạt cát.

Vì vậy những gì chúng ta làm là nhìn những yếu tố tầm thường chung của tất cả những phẩm tính khác nhau này - những con yêu tinh ẩn hình, những năng lực, tinh lực bị ức chế ngấm ngầm và những sức mạnh nhân tính khuôn mẫu - tất cả những điều đó chỉ là hành (sankhara), không có gì đáng kể cả. Bạn hãy giữ lấy cương vị của Ðức Phật: hiện thân của sự hiểu biết.

Ngay cả những điều xa lạ - chúng ta chỉ nhìn nó như một điều kiện đang chuyển biến khác - đôi khi có điều quen biết, đôi khi có điều xa lạ; điều này quy định trói buộc điều kia. Hố Ðen (theo thuyết Black Hole) sâu thẳm của vũ trụ, ánh sáng mặt trời, ngày và đêm tất cả đều chuyển biến, thay đổi; không có bản ngã, không có gì để trở thành nếu bạn là hiện thể của sự hiểu biết. Nhưng nếu bạn phản ứng lại tất cả những phẩm tính của vòng sanh tử luân hồi (samsara), bạn sẽ trở nên điên loạn. Ðiều đó lại là vô cùng tận, cũng như phản ứng lại tất cả những hạt cát của sông Hằng, bạn cảm thấy sảng khoái nhờ những hạt đẹp và u sầu vì những hạt xấu, phải thế không? Tuy vậy đó lại là những gì con người làm, họ tự làm chính họ chán ngán mệt mỏi, đần độn chán mứa hẳn ra để rồi kiệt lực với những hỗn loạn không ngừng về mặt cảm xúc, và cuối cùng chỉ muốn tự kết liễu lấy đời mình. Cứ như thế họ bắt đầu dùng ma túy, rượu chè ngày đêm để tự làm cho mình trở nên chai lì, thiếu nhạy cảm.

Thay vì tạo dựng một cái vỏ và ẩn núp khỏi sự sợ hãi và nỗi chán chường, những gì chúng ta nên làm là quan sát và nhận ra rằng không có cái gì điều gì có tính tự ngã cả. Vì thế chúng ta không cần phải tự làm chúng ta chai lì: ngay cả chúng ta có thể trở nên nhạy cảm hơn, rõ ràng và sáng suốt hơn. Trong sự minh bạch và sáng suốt đó, có cả sự hiểu biết: rằng nếu nó nảy sinh, nó sẽ tiêu vong - và đó chính là điều những vị Chư Phật biết!